साधारण माहिती......नक्की वाचा

*तुती बाग अन् रेशीम कीटकांचे संगोपन*

तुती बागेत पालापाचोळा, पाचटाचे आच्छादन करावे. अंडीपुंजांची वाहतूक सकाळ किंवा संध्याकाळी करावी. कीटकसंगोपनगृहाच्या छतावर उसाचे पाचट, गवताच्या पेंढ्यांचे एक-दीड फूट आच्छादन करावे. 

सध्या तापमानात चांगली वाढ झालेली आहे. अशावेळी रेशीम उत्पादक शेतकऱ्यांकडे तुती बाग व्यवस्थापनाकडे विशेष लक्ष द्यावे.                        सध्या रेशीम कीटकसंगोपनातील बाल्यावस्था, प्रौढावस्था ते रेशीम कोष विक्रीपर्यंतच्या विविध अवस्था चालू असतील, तर ज्यांच्याकडे पाण्याची उपलब्धता आहे, असे शेतकरी नवीन बॅच घेण्याच्या तयारीत असतील, अशा सर्व रेशीम शेतकऱ्यांनी उन्हाळ्यात विविध टप्प्यांवर काही आवश्यक उपाययोजना केल्यास उन्हाळ्यातदेखील दर्जेदार कोष उत्पादन घेणे शक्य आहे. 

*तुती बाग व्यवस्थापन -* 

🏻१) उन्हाची तीव्रता दुपारी जास्त असल्याने तुती बागेला दुपारी पाणी देण्याऐवजी सकाळी किंवा दुपारनंतर पाणी द्यावे. दुपारी पाणी दिल्यास उन्हामुळे जमीन तापलेली असते. त्यामुळे पाणी गरम होऊन तुतीच्या मुळांवर तापमाचा परिणाम होऊन मुळांची कार्यक्षमता कमी होते. 

🏻२) उन्हाळ्यातील बाष्पीभवनामुळे पाणी वाया जाऊ नये याकरिता तुती बागेत आच्छादन करावे. 

🏻३) ठिबक सिंचन संचाची दुरुस्ती करून तुती बागेत संचाचा पूर्ण कार्यक्षेतेने वापर करावा. 

*अंडीपुंज वाहतूक -*

🏻१) ऊन कडक असल्याने अंडीपुंजांची वाहतूक दुपारच्या रखरखत्या उन्हात केल्यास अंड्यातील उपलब्ध पाण्याचे प्रमाण कमी होते. परिणामी गर्भ कमकुवत राहणे, अति उष्म्याने गर्भ मृत होणे, हॅचिंग कमी होणे, हॅचिंग एकाच वेळी न होणे (अंड्यातून रेशीम कीटक बाहेर येण्याच्या क्रियेला हॅचिंग असे म्हणतात.) यासारखे प्रकार घडतात. हे टाळण्यासाठी अंडीपुंजांची वाहतूक सकाळ किंवा संध्याकाळी करावी. 

🏻२) अंडीपुंजांची वाहतूक प्लॅस्टिक कॅरी बॅग, ब्रिफकेस, मोटारसायकलची डिक्की, बॅगेतून न करता अंडीपुंज वाहतुकीसाठी केंद्रीय रेशीम मंडळाच्या सी.एस.आर. अँड टी.आय. म्हैसूर यांनी सुचविलेल्या विशिष्ट अंडीपुंज वाहतूक बॅगेतून करावी. ते शक्य नसल्यास कापडी सुती पिशवी ओलसर करून त्यातून अंडीपुंज वाहतूक करावी. त्यामुळे गारवा रहातो. 

*रेशीम कीटकसंगोपन -*

रेशिम आळीचे जीवनचक्र

🏻१) रेशीम कीटकांच्या एकूण पाच अवस्था असून, पहिल्या दोन अवस्थांना बाल्यावस्था तर उर्वरति तीन अवस्थांना प्रौढावस्था असे म्हणतात. पहिल्या दोन अवस्था छोट्या खोलीत प्लॅस्टिक ट्रेमध्ये करतात. छोट्या खोलीत कीटकांना आवश्यक तापमान व आर्द्रता योग्य प्रमाणातच राखणे सोपे असते. 

🏻२) चौकी कीटकसंगोपनगृहातील तापमान व आर्द्रता योग्य प्रमाणात राहण्यासाठी कीटकसंगोपनगृहाच्या आतील बाजूने भिंतीच्या चारही बाजूंनी वाळूचे बेड तयार करून त्यावर दिवसभरात वेळोवेळी पाणी शिंपडावे. 

🏻३) चौकी ट्रेमध्ये कीटकशय्येभोवती (बेडभोवती) सुती कापडाच्या ओलसर पट्ट्या ठेवून बेड पॅराफीन पेपरने झाकून ठेवल्यास ट्रेमध्ये तापमान व आर्द्रता योग्य प्रमाणात राहण्यास मदत होते. 

🏻४) चौकी कीटकसंगोपनगृहाच्या छतावर उसाचे पाचट अथवा गवताच्या पेंढ्यांचे एक-दीड फूट आच्छादन करावे. चॉकी कीटकसंगोपनगृहाच्या बाहेर पाच फूट अंतरावर उंच झाडी असल्यास चौकी कीटकसंगोपनगृहातील तापमान घट होण्यास मदत होते. 

🏻५) केंद्रीय रेशीम मंडळाच्या सी.एस.आर. अँड टी. आय. म्हैसूर यांच्या संशोधनानुसार बाल्यावस्थेतील रेशीम कीटकाच्या पहिल्या अवस्थेकरिता तापमान २८ अंश सेल्सिअस व आर्द्रता ८५ ते ९० टक्के तर दुसऱ्या अवस्थेकरिता तापमान २७ अंश सेल्सिअस व आर्द्रता ८५ टक्के आवश्यक आहे. 

🏻६) दैनंदिन तापमान व आर्द्रता नोंदीकरिता प्रत्येक शेतकऱ्याकडे तापमापी/ आर्द्रतामापी इ. उपकरणे असावीत. 

🏻७) उर्वरित तीन अवस्थांना प्रौढावस्था असे म्हणतात. या तीनही अवस्थेच्या रेशीम कीटकांचे संगोपन चॉकीपेक्षा मोठ्या कीटकसंगोपनगृहात रॅकवर फांदी पद्धतीने केले जाते. कीटकसंगोपनगृह आकारमानाने मोठे असल्याने संगोपनगृहात तापमान व आर्द्रता योग्य प्रमाणात राखणे काहिसे अवघड असते. 

*तापमान व आर्द्रता नियोजन -*

🏻१) रेशीम कीटकांच्या अवस्थेनुसार आवश्यक तापमान व आर्द्रता कीटकांच्या सुदृढ वाढीस पोषक ठरते. 

कीटकसंगोपनगृहास पुरेशा खिडक्या तसेच भिंतीच्या वरील व खालील बाजूस व्हेंटिलेटर्स असल्याने हवा खेळती राहते. खालच्या व्हेंटिलेटर्समुळे बाहेरील थंड हवा आत येणे व वरच्या व्हेंटिलेटर्सने कीटकसंगोपनगृहातील गरम व दूषित हवा बाहेर जाते. अशावेळी खिडक्यांना एक्झॉस्ट फॅन असेल तर फायदेशीर ठरते. 

🏻२) कीटकसंगोपनगृहातील सिमेंटचा कोबा असेल, तर भिंतीच्या चारही बाजूंनी नाली काढून त्यामध्ये पाणी साठवून ठेवल्यास, खालच्या बाजूच्या व्हेंटीलेटरमधून बाहेरील हवा आत येताना थंड होऊन तापमान कमी होण्यास मदत होते. हे शक्य न झाल्यास गृहाच्या आतील चारही भिंतीच्या बाजूंनी वाळूचे बेड तयार करून त्यावर दिवसभरात वेळोवेळी पाणी शिंपडल्यास चांगल्यापैकी गारवा राहतो. 

🏻३) कीटकसंगोपनगृहातील कीटकसंगोपनगृहापासून पाच फूट अंतरावर उंच झाडी असल्यास फायदेशीर ठरते. वेल लावल्यास सावलीद्वारे तापमान घट होऊन उष्ण हवा काही प्रमाणात थंड होण्यास मदत होते. तसेच छतावर उसाचे पाचट, गवताच्या, पाणकणसांच्या पेंढ्यांचे एक-दीड फूट आच्छादन करावे. 

🏻४) कीटकसंगोपनगृहाभोवती चारही बाजूंनी शेडनेटच्या बाहेरच्या बाजूने बारदान लावून दिवसातून ३ ते ४ वेळेस बारदाना पाण्याने ओला केल्यास शेडमधील तापमान कमी होण्यास मदत होते. काही शेतकरी छतावर फॉगर लावतात. फॉगरचे पाणी जमिनीवर पडून वाया जाऊ नये यासाठी शेडनेटच्या बाहेर चारही बाजूंच्या बारदान्यावर फॉगरचे पाणी पडून बारदाना ओला राहील अशा पद्धतीने व्यवस्था करतात. 

🏻५) प्रत्येकाने दिवसभरातील सकाळ, दुपार, संध्याकाळची कीटकसंगोपनगृहातील तापमान व आर्द्रतेची नोंद लेखी स्वरूपात ठेवावी. याचा उपयोग सध्याचे तापमान, आर्द्रता माहिती होण्यास त्याप्रमाणे उपाययोजना करण्यास होतो. तसेच या नोंदीचा पुढील वर्षीदेखील उपयोग होतो. 

🏻६) विक्रीयोग्य तयार झालेल्या कोषांची वाहतूक पातळ बारदान्यातून सकाळच्या अथवा संध्याकाळच्या वातावरणात करावी. 

*प्रौढावस्थेनुसार आवश्यक तापमान व आर्द्रता -*

रेशीम कीटक अवस्था---- तापमान (अंश सेल्सिअस)------- आर्द्रता (टक्के) 

तिसरी अवस्था---------------२६-------------------------------८० 

चौथी अवस्था----------------२४ ते २५-------------------------७५ 

पाचवी अवस्था--------------२३ ते २४--------------------७०